Ülkemizin sinema tarihine baktığımızda hep bir "yeni kuşak"tan bahsedildiğini göreceğiz. Yanlış anlamalara yol açmamak için baştan söyleyelim, bu yazıdaki "yeni kuşak"tan kastımız, özellikle 1990'lı yıllarda film üretmeye başlamış ve bir yoluyla kendilerini yapımcı-yönetmen-senarist olarak kabul ettirmiş sinemacılardır.
Sinemacı kavramı alabildiğine geniş anlamlar barındırıyor içinde; sinemanın içinde olan, yapımcı, yönetmen, görüntü yönetmeni, senarist, ışık yönetmeni herkes sinemacı kimliğine sahiptir aslında!
Ancak, esas olarak sinemacı denildiğinde akla ilk gelen yönetmen kimliğindir. Yaratıcılığın hep yönetmenden gelmesi beklenir, onlar sinema tarihinin gidişini değiştirebilecek tek güçtür!
Ve onların adı saygıyla anılır, kimi zaman abartılır, kimi zaman da hiç adı anılmaz, bazen başarılı filmler yönetmenlerinin adını gölgede bırakır.
Ama bizim derdimiz yönetmenlerle. Sinemamıza uzun metraj filmler çekerek katkıda bulunan yönetmenler, yapım koşulları ne kadar zorlu olursa olsun, ne kadar ilkel şartlarda çalışmak zorunda kalırsa kalsın, bir yoluyla Türkiye'nin adını uluslararası festivallerde duyuruyorlar. Daha da önemlisi istisnalar bir yana, genellikle yaptıkları işin altında ezilmeden, kendilerini anlatabiliyorlar.
Her Kuşak Kendi Bacağından
Öncelikli olarak "kuşak" kavramına değinmek gerekiyor: Aynı yaş grubunda bulunan insanlar için kullanılır bu kavram. Sözlük anlamına bakarsak, bizim kast ettiğimiz şey şöyle tanımlanıyor: "Yaklaşık olarak yirmi beş otuz yıllık yaş kümelerini oluşturan bireyler öbeği, göbek, nesil, batın." (TDK sözlüğü)
Söz konusu sinema olunca, aynı yıllarda film çekmeye başlayan ve filmlerinde ortak temalar, ortak estetik kaygılar taşıyan, bir yoluyla sinema filmi çekme aşamasında aynı sorunlarla karşılaşan yönetmenler için, bir kuşaktır diyebiliriz.
"Kuşak"la akımın aynı şey olmadığının altını çizelim, sinema tarihine baktığımızda, herhangi bir akımın öncüleri genellikle aynı kuşak sanatçılardan oluşur. Ama bu her zaman böyle olmaz!
Yönetmenler aynı kuşaktan olmalarına ve aralarında bir dolu ortak nokta bulunmasına karşın çoğu kez kendine özgü bir sinema anlayışlarıyla birbirlerinden ayrılır. Türkiye'deki sinema tarihinden örnek vereceksek olursak, Metin Erksan, Lütfi Akad, Memduh Ün, Osman Seden, Halit Refiğ aynı kuşağın yönetmenleri olmalarına karşın, her biri kendine has bir dil kullanmıştır filmlerinde.
Bu isimler gerçek anlamda bir kuşak oluşturuyor mu?
Yoksa rastlantıyla sinemaya adım atmış, yine rastlantılarla sinemada bir isim olmuş kişiler mi?
Belki de dertleri hiçbir zaman sinema yapmak değildi, belki de gece gündüz sinema yapmayı düşünüyorlardı bu insanlar, garip bir biçimde ortak noktalarda buluştular! Bu yönetmenlerden yola çıkarak kuramsal bir araştırma yaptığımızda bu sorulan iyi kötü yanıtlayabilir, "ulusal sinema" tartışmasının ortasında bulunan bu isimlerin bir akım olup olmadığı kararını da verebiliriz.
Açık olan, bu yönetmenleri sinema tarihimizden çıkardığımızda ortada kocaman bir boşluk olduğu ve bu yönetmenlerin yaklaşık kırk yıllık sinema tarihimizi biçimlendirdiği.
Ancak söz konusu 90'lı yılların yönetmenleri olunca, bu sorulan yanıtlamak için henüz erken olabilir. Yine de, emin olduğum şey, 90'lı yılların ortasından itibaren, Türkiye'de sinema yapma biçiminin keskin bir değişime uğradığı ve bu değişimin sonucunda daha önce ülkemizde yaşanmayan bir zenginliğin ortaya çıktığıdır. Bu zenginliğin temsilcileri hâlâ film üretmeye devam ediyor.
Türkiye'de film üretme ve filmlerin seyirciye ulaşma biçimi 90'lı yıllarla birlikte keskin değişime uğradı, bu değişim sonucunda film yapmak isteyen alaylı ve mektepli sinema meraklıları, sinemanın içinde bulunduğu kriz ortamına aldırmadan farklı yöntemler izleyerek bir çıkış yolu aradı.
Yeşilçam'ın film üretme ve filmi izleyiciye ulaştırma yöntemleri geçerliliğini kaybetmeye başlayınca ülkemizdeki yapımcı sistemi de işlerliğini yitirmeye başladı. Bir elin parmaklarını geçmeyen yapımcılar, artık yalnızca popüler olmayı vaat eden, proje filmleri adını verebileceğimiz yapımlara ilgi göstererek, gişe gelirini garantiye almayı amaçlıyordu.
Özellikle 1980'li yıllardaki kriz ortamından büyük yara alan bu yapımcılar, 1990'lı yıllarla birlikte kurulan özel televizyon kanallarına can simidi gibi sarıldılar.
Sahte Sektör
Yeşilçam'ın yapımcılık anlayışı, değişen Türkiye koşullarına kendince ayak uydurmaya çalışırken her zamanki gibi kısır bir ticari anlayışa sahipti, burnunun ucundan ötesini göremeyen yapımcılar daima kısa vadeli ve kendilerince çok kâr edebilecekleri projeler arayıp durdu. Ve yaptıkları her işte küçük hesaplar peşinde koşan bu yapımcılar ülkemizdeki sinema piyasasına gerçek anlamda bir sektör niteliği kazandıramadı.
Belki ülkemizin kendine özgü ekonomik koşulları onların önünü tıkadı, belki ülkemizdeki sermaye birikimini elinde tutan büyük sermayedarlar yeterince sinemaya ilgi göstermedi; ama bunlardan daha önemlisi, yapımcıların hiçbir zaman profesyonel bir film şirketi olma özelliğine sahip olamamasıydı, buna bir de kazandıkları parayı sinema sektörünün dışındaki yatırımlarda değerlendirmeleri eklenince, söyleyecek fazla söz kalmıyor!
Böylesine kısır bir ortam olan 1990'lı yıllarda, sinemanın abc'sini öğrenmiş ve öğrenmek isteyen, derdi olan; fakat bunu sinemayla anlatmak istediğinde kendini yapayalnız hisseden bir kuşak ortaya çıktı. Bugün sinemaya azıcık ilgi duyanların bile adlarını bildiği bu kuşağın temsilcileri, yaptıkları sinemanın hem yapımcılık, hem yönetmenlik, hem de senaristlik yükünü üstlendiler.
Bu kuşağın ürettiği filmleri ister beğenin ister beğenmeyin, yalnızca film yapmak için gösterdikleri çaba, bütün olumsuzluklar karşısındaki dirençleri ve film yapma inatlarıyla taktir edilmesi gerekiyor.
Birçok ulusal ve uluslararası festivallerden ödüller alan bu yeni kuşak yönetmenlerin elbette bazı eksiklikleri vardı ve hâlâ var; ama sinemanın içinde otuz, kırk yılını geçirmiş yönetmenler bile öyle zamanlarda öyle hatalı seçimler yaparak yanlış filmlere imza atıyorlar ki, o güne kadar yaptığı bütün başarılı filmleri seyirciye unutturabiliyorlar!
Gelenekle Hesaplaşma
Hep söylenen bir söz vardır: "Yaşadığımız zamanın gerektirdiği sinemaya sırtını dönmemek gerekir".
Bununla birlikte, "Gelenekle bağlan koparmamak, geçmişin mirasına sahip çıkmak gerekir," diyenler vardır.
Bu iki sözü birleştirirsek şöyle bir şey ortaya çıkıyor: "Yaşadığımız zamanın gerektirdiği sinemaya sırtını dönmeden, gelenekle bağı koparmadan, geçmişin mirasına sahip çıkarak film yapmak gerekiyor."
İkilem gibi gözüken ve bir yandan da büyüklerin gençlere öğüdü olarak literatüre geçen bu sözlerin zaman zaman ne derece can sıkıcı olduğunu ve aslında üç aşağı beş yukarı herkesin bunun farkında olduğunu hepimiz biliriz.
Yalnızca sinema için değil, bu söz, resim, heykel, edebiyat, müzik, kısaca bütün sanat dalları için geçerlidir.
Hafıza denilen şey, bir film üretme aşamasında bütün bu bilgi birikiminin nimetlerini karanlık bir kuyuya gönderebilir. Sinemayı diğer sanat dallarından ayıran en büyük özellik insanların görüntü hafızasına hikâye anlatarak ulaşmasıdır.
Her yeni kuşak, kendinden önceki kuşağın sinemasıyla büyürken, onların hikâye anlatma biçiminden, görüntü, ışık ve oyuncu kullanımından etkilenir. Kimileri kendinden önceki kuşağın yönetmenlerine asistanlık yaparak, kimileri ise sadece o yönetmenlerin filmlerini izleyerek bu gereksinimi karşılar, ama en önemlisi gerçekten bir mirasın takipçileri olmalarıdır.
90'lı yılların kuşağı, kendinden önceki kuşaklarla kıyaslandığında dünya sinemasına daha ilgiliydi. Sinema filmlerinin çeşitli formatlardaki uluslararası dağıtımı kadar, ülkemizdeki film festivallerinin her geçen yıl biraz daha kapsamının genişlemesi, farklı ülkelerden, kültürlerden daha çok filmlere ulaşarak, bizim dışımızda neler olup bittiğinin öğrenilmesi filmlerimizin niteliğinde bir değişim sağladı.
Yine de sinema geleneğimizle bağlarını koparmayan 90 kuşağı, kendi sinemasını yapmak için yola çıktığında, bir ikilemle karşılaştılar; filmlerinde neyi ne kadar kullanacaklardı?
Politikaya ne kadar bulaşacaklardı? Politik olmak gibi bir dertleri var mıydı?
Estetik arayışlarda ne kadar uçlarda yer alacaklardı?
Dünya sinemasının nimetlerinden ne kadar yararlanacaklardı?
Ve daha da önemli olanı, böylesi dertleri var mıydı?
Yoksa bir sinemacını bütün bu varyasyonları filmlerinde kullanması gerektiği düşüncesiyle, ister istemez bu konulara el atmak zorunda mı kaldılar?
Türkiye Sinemasında Yeni Kuşağın Sorunları
tşkler...
Normal
