Van Gölü'nde inci kefalinin daha verimli avlanmasını sağlayan girişim modeliyle, bölge halkının yaşamını değiştiren Prof. Dr. Mustafa Sarı, İsviçre'de Schwab Vakfı Sosyal Girişimciler Zirve'sinde Türkiye'yi temsil edecek
Mardinli kadınlar evlerindeki salçaların, Vanlı balıkçılar giderek bereketi azalan inci kefallerinin, Erzurumlu çiftçiler fakirliklerinin en büyük şansları olduğunu hiç düşünmemişti... Hele salçalarının büyük otellerin mutfağına gireceğini, inci kefaliyle zengin olacaklarını, fakirlikten gübre atamadıkları tarlalarının tam da bu yüzden değerli olduğunu akıllarının ucundan bile geçirmemişlerdi. Ta ki birileri gelip, “Gelin her zaman yaptığınız işleri bir de farklı bir şekilde yapın ve farklı bir şekilde tanıtın” diyene kadar.
İşte bu farkı gösteren ve onların hayatlarını değiştiren Anadolu’nun üç girişimci ismi, Uluslararası danışmanlık şirketi Ernst&Young ve Milliyet gazetesinin düzenlediği ‘Yılın Girişimcisi Yarışması’na bu yıl ilk kez eklenen ‘Yılın Sosyal Girişimcisi’ kategorisinde finale kalarak başarılarını tüm Türkiye’ye duyurdu. Yılın Sosyal Girişimcisi yarışmasının birincisi Prof. Dr. Mustafa Sarı, Van Gölü’nde inci kefalinin daha verimli avlanmasını sağlayan girişim modeliyle, 2008’de İsviçre’de Schwab Vakfı Sosyal Girişimciler Zirvesi’nde Türkiye’yi temsil edecek.
Yarışmanın diğer finalistleri de geliştirdikleri projelerle Prof. Sarı gibi bölgelerindeki köylülerin hayatlarını değiştirdi. Ebru Baybara Demir, Mardin’de ev kadınları ile birlikte yaptığı Süryani yemeklerini markalaşma noktasına taşıdı. Nazmi Ilıcalı, Doğu Anadolu Tarımsal Üreticiler ve Besiciler Birliği ile Erzurum ve çevresinde organik tarımın gelişmesi için BM ve AB destekli projeleri hayata geçirdi.
İnci kefalinden yılda 7 milyon dolar
Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Ziraat Fakültesi Su Ürünleri Bölümü’nde araştırma görevlisi Prof. Dr. Mustafa Sarı’nın uzmanlık alanı dünyada sadece Van Gölü’nde yaşayan inci kefalleri... Bu balık türünün bilinçsiz avlanma sonucu sayı ve kalite açısından ekonomik değerini kaybetmesinin bölge açısından yaratacağı sorunları düşünen Prof. Dr. Sarı, doktora tezini de bu balık üzerine yapar. Yaşanabilecek sorunların önüne geçebilmek için alternatif balıkçılık modeli geliştirir ve köy köy bu modeli anlatmak için dolaşmaya başlar. 1997’de yaptığı araştırmaya göre, gölde sadece 47 bin ton balık kalmıştır. Bunun en önemli nedeni de balıkçılık yapan köylülerin aşırı avlanmasıdır. Normalde yılda 7 bin ton balık avlanması gerekirken, örneğin 2000 yılında bu rakam 20 bin tondur.
Prof. Dr. Sarı’nın çalışmalarına kamu kurumlarında görevli olarak çalışanlar, “Bu köylüler böyle yaşamaya, böyle avlanmaya alışmışlar. Bunu değiştiremezsin” şeklinde yaklaşmışlar. En çok dile getirilen korku ise siyasi baskılardır. Göldeki avcılığa müdahale edilmesi, birilerinin bu işten rahatsız olacağı anlamına da gelir. Ama bu, Prof. Dr. Mustafa Sarı’nın mücadelesinden vazgeçeceği anlamına gelmez. “Uygulayıcılarda yeterince irade görmeyince, mecburen işi üzerimize aldık” diye özetliyor durumu Prof. Sarı. Hazırladığı broşürler ve bilgilendirme notlarıyla köy köy dolaşmaya başlar.
400 kilometrelik gölün çevresini kimi av sezonlarında 10 kere dolaşır. 2003’te Doğa Gözcüleri Derneği’ni kurar Prof. Sarı. Bugün 20’si gönüllü, altı tam zamanlı çalışanı bulunan dernek, çalışmalarını olanca hızıyla devam ettiriyor. Prof. Sarı başkanlığındaki bu ekibin çalışmaları ve Ankara’da yürütülen lobi faaliyetleri sonucunda gerekli yasal düzenleme de yapılır. Göl çevresinde bulunan 15 köyün 13’ü artık Prof. Sarı’nın üretim modelini kabul etmiş durumda.
Doğa Gözcüleri Derneği’nin ve Prof. Sarı’nın çalışmaları sonrasında ortaya çıkan tablo şöyle olur: 1996’da inci kefalinden sağlanan gelir 3 buçuk milyon dolarken, bugün 7 milyon doları aşmış durumda. 1 metrekare ağdan 2-3 kilo balık çıkarken, bugün 8 kiloya ulaşmış durumda. Aşırı avcılığa bağlı olarak 1996’da ortalama boyu 16 buçuk santime düşmüşken, bugün 19 santimetrenin üzerine çıkmış. 1996’da avlanan 15 bin ton balığın 12 bin tonu kaçak olarak avlanırken, bugün 10 bin tonun 4 bin tonu kaçak durumda. 2001 yılına kadar kendi imkânları ve yakın çevresinin olanaklarıyla çalışan Prof. Sarı, 2001 yılından beri Birleşmiş Milletler’den aldığı yardımlarla bütün bu işleri yürütüyor.
***
Süryani mutfağı Mardin’de bir kadın hareketi yarattı
***
Mardinli bir ailenin kızı olan Ebru Baybara Demir’in ailesi bundan 32 sene önce İstanbul’a göç etmiş. Babanın İstanbul’a gelişinin en önemli nedeni ise kız çocuklarının okuması konusundaki isteği. Üniversiteden mezun olduktan sonra rehberlik yapmaya başlayan Demir, yaşanan krizlerden etkilenen mesleğinde çok da fazla gelecek olmadığını görünce, başka bir şeyler yapmak gerektiğini düşünüyor. Bu sıkıntı, köklerinin olduğu topraklara yönelmesini sağlar. Mardin’e gidip orada turizmle ilgileneceğini söyleyince, karşısına önce baba engeli çıkar. Babasının ‘gitme’ demesine rağmen Ebru Baybara Demir Mardin’e döner. Demir, şehrin tek oteline ve restoranına müşteri getirmeye başlar.
Bir gün şehre gelen bir Alman grubunu çalıştığı restorana götürür. Ancak gruptakiler buranın yemeklerini beğenmezler. Ertesi gün başka bir yerde yemek istediklerini söylerler. Ancak yapacak çok fazla bir şey yoktur, şehirde gidilebilecek tek restoran burasıdır. Demir’in aklına, yengesiyle beraber yaşadığı ölen dayısının evi gelir. Mahalledeki kadınlardan ve yengesinden 28 kişilik bir yemek hazırlamasını ister. Mahalleli, eve misafir gelecekmiş gibi elbirliğiyle bir yer sofrası hazırlar. Sofrada Mardin’in yöresel tüm tatları mevcuttur. Ertesi gün gelen Alman grup, yemekten o kadar çok hoşlanır ki gezi programını aksatma pahasına fazladan dört saat daha oturur.
Bu durum Demir’in artık nasıl bir işle uğraşması konusunda çok net bir mesajdır ve o da bu mesajı kolayca okur. Sonrası çorap söküğü gibi gelir. Bu işten mahalleli de memnundur. Çünkü ağırlanan her grup, onlar için para kazanma olanağıdır aynı zamanda. 2001 yılı Demir ve komşuları için uğurlu bir yıldır. Artık onlar müşteri aramaktan vazgeçmişler, müşteriler onları arar olmuştur.
Kadınlar bir süre sonra Cercis Murat Konağı’nı kiralayarak yeni merkezleri olarak belirler. Haziran 2001’de kiralandığında harap bir halde olan konak, elbirliği ile yapılan tadilatla 35 gün içinde yenilenir. Artık Süryani mutfağının en güzel örnekleri, Mardinli kadınların elinden burada sunulmaya başlanır. Aradan geçen zaman içinde sadece yemek yapıp satmak yerine, Türkiye’deki pek çok otelin mutfağına Mardin’e özel bulgurdan salçaya, katkı malzemelerini hazırlayıp satmaya başlarlar. 2004’te de Mardin’e özgü mahle şarabını üretirler.
Bugün devletten aldıkları hibe ile üretim yelpazelerinde olan tüm dalları tek bir çatı altında toplayacak tesisi yapma kararı alırlar. Bugün Cercis Murat Konağı, reçelden salçaya, şaraptan kurutulmuş sebzelere kadar geniş bir üretim yelpazesi olan Mardin merkezli çok önemli bir marka haline gelmiş durumda.
***
Organik Nazmi’nin başarısı
***
Nazmi Ilıcalı, Erzurum’un fakirlikten gübre atılamamış topraklarının aslında tam da bu yüzden ne kadar değerli olduğunu göstererek, bölgede ‘organik tarım’ hareketi yarattı. Üç bin köylüye organik tarımı öğreten Ilıcalı’ya, bölge halkı da bir lakap hediye etti: ‘Organik Nazmi’.
Erzurum Eğitim Enstitüsü Türkçe Bölümü, Atatürk Üniversitesi Eğitim Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü mezunu Nazmi Ilıcalı, “Benim bölgem Türkiye’nin doğusunda, 2000 metre rakımlı ve yılın 150 günü toprakları karla örtülü bir bölgedir. Bu nedenle hiç kimse gelip de oralara yatırım yapmıyor” diyor.
Ekonomik açıdan kurtuluşun tek yolunun tarım olduğunu gören Ilıcalı, verimin ve kalitenin düşük olması nedeniyle Erzurum’da üretilen buğdayın ulusal pazarda pek de şansı olmadığını fark edince, organik tarımın güçlendirilmesi için kolları sıvıyor. Bu konuda Erzurum çok şanslıdır. Bölge halkının fakirlikten dolayı üretim yaparken gübre kullanmaması Erzurum’un şansı olur. Ilıcalı bölgede organik tarımın geliştirilmesi için ciddi bir örgütlenmeye giderek Doğu Anadolu Tarımsal Üreticiler ve Besiciler Birliği’ni kurar. BM ve AB destekli projelerle bölge halkını bilgilendirmek için çalışmalara başlar. 2001 yılında kurulan birliğin bugün 12 tam zamanlı, 6 yarı zamanlı, 30 kadar da çalışanı var. Birlik hiçbir kâr amacı da gütmeden çalışıyor.
Bugüne kadar onlarca projenin altına imza atan birliğin yaptığı çalışmalardan bazıları şöyle: Organik Süt Toplama Merkezleri Projesi, Organik Un Bakliyat İşleme Ambalajlama ve Organik Yem Üretim Projesi, Organik Keten Tohumlu-Isırgan Otlu Peynir Üretim Projesi, İstanbul’a Göçün Önlenmesi ve Sözleşmeli Organik Tarım Projesi... Bugün 3 bin çiftçi ile organik tarım yapan bir birlik konumuma gelmiş durumdalar
Van'ın 'İnci Kefali', İsviçre'de yarışacak
Normal
