Müslüman ve diğer azınlıklarla birlikte yaklaşık 35.000 insanın yaşadığı şehirde her türde ve dini mimari yapılar vardı.
ESKİ VAN ŞEHRİ
Tarihi Van Kalesinin güneyinde bulunan Eski Van Şehri 1915 Rus-Ermeni işgaline kadar yaşanılır bir kent halindeydi. Müslüman ve diğer azınlıklarla birlikte yaklaşık 35.000 insanın yaşadığı şehirde her türde ve dini mimari yapılar vardı. Bu eşli mimari yapılanmanın özünde hoşgörü ve karşılıklı saygının olduğu bir gerçektir.
1918’de Rus’ların bölgeden çekilmesi ile Eski Van şehri ve dışındaki ......... evlerinin tümü yıkılıp yakılmıştır. Günümüzde Eski Van Şehri adeta virane bir görünümündedir. Eski Van Şehrinde önemli bir yer tutan evlerin plan tipi, arazinin sınırı olmasından dolayıdır ki yapılan tümü bitişik nizamda çift katlı nadiren tek katlı olarak inşa edilmiştir. 1918’den sonraki sivil yapılaşmanın günümüzdeki Van şehrinin değişik mahallelerine (Şerefiye, Norşin, Çavuşbaşı, Tepebaşı, Selimbey, Sıhke, Topçuoğlu, Hanikoğlu, Erek, Mercimek, Bahçıvan vs.) gruplar halinde yerleşmişlerdir. Yani yapılaşmadaki evlerin çoğu iki katlı olup, arazinin genişliğinden olmalıdır ki; her ev ayrık plan nizamında ve bahçeli olarak bina edilmiştir. Günümüzde sayıları yaklaşık 15’i bulan Van evleri günün şartlarına uyarlanarak kullanılmaktadır.
Abdülselam Arvas Evi, İsmail Ödemiş Evi, Cemil Efendi Evi, Sipahi Oğlu Evi, Ambarcı Mehmet Evi, bazı Abbas Melül Evi gibi.
Söz konusu evler değişik planlarda ve formlardan inşa edilmelerine rağmen, işlevsellik olarak birbirleriyle benzerlik göstermektedir. Yapıların teknik özellikleri tipolojik olarak dört guruba ayrılmaktadır.
- Tek Katlı Evler
- Çift Katlı Cumbasız Evler
- Çift Katlı Cumbalı Evler
- Özel Evler
Her evin vazgeçilmez özelliği olan tandır evi bazen eve bitişik, bazen de ayrı inşa edilirken, ahır, evlerden ayrı, bahçe içinde yer alır. Tamamı ile sokağı açık evlerin zemin katı sofasına çift katlı ahşap bir kapı ile girilmektedir. Sofanı her iki yanında oturma odaları vardır. Sofanın baş tarafında bulunan bir kapı ile servis birimine girilmektedir. Servis ünitesinde yer alan bir kapı tandır evine diğer bir kapıyla da bahçe veya bostana geçilir. Tek katlı olan servis birimine kiler, hela, mutfak, ocak bazen tandır duş alma yeri olan “çal” bulunmaktadır. Alt kattaki sofanı sağında yer alan tek kollu ahşap merdiven ile üst katın sofasına çıkılmaktadır. Üst kat sofasının sokak yönünden ahşap konsollu yere de (köşk) adı verilen bir çıkma vardır. Üst kattaki sofanın her iki yanında özel misafir odaları yer almaktadır.
Bölge iklim özelliğinden dolayı evlerde kullanılan tüm pencereler yörede “kuşkanat” adı verilen, mazgal pencerelerdir. İç ve dış duvarların tümü çamur sıva, nadiren üst kat odalarında ise tatlı kireç sıvası kullanılmıştır. Taban kaplamaları alt kat sofa, kaldırım ve servis birimleri, saltışı, tandır evi, mutfakta sıkıştırılmış toprak üst sofa ve üst sofalar ise ahşap kaplamalardır. Isıtma odada ve sofalarda soba, mutfakta ocak, tandır evinde ise tandır yardımıyla sağlanmaktadır.
Evlerdeki duvar malzemesi; su basmanda kesme veya moloz taşı, duvarlarda ise kerpiçtir. Örtü sistemi düşeme, mertek, kamış ve sıva yardımıyla düz dam oluşturmaktadır. Saçak bazı evlerde yok, bazılarında ise tümünde veya sadece ön cephede bulunmaktadır. Cephe düzeni tek katlı evlerde son derece yalın, çift katlı evlerde ise yan ve arka cephe yalın, ön cephe ise oldukça hareketlidir. Giriş kapısının ve cephelerin her iki yanında 40x60 cm’lik bir alan blok taşlarla örülmüştür. Çift katlı cumbalı ve bazı özel evlerin cephelerinin alt ve üst bölümlerinde tuğla örgülü, dikdörtgen, üçgen pahlı veya sivri kemer ile çevrelenmiştir, evde ay yıldız kabartmalar vardır. Alt ve üst kat pencerelerindeki demir parmaklıklar yörede çok kullanılan motiflerden stilize edilmiş şekiller kullanılmıştır.
Genel olarak Van sivil mimarisindeki evler haremlik, selamlık anlayışı mekansal olarak yapı içinde görülmez. Ancak kurumsal olarak işlevselliğini kurulduğu gözlenmektedir. Yapım tekniği ve fonksiyonellik özellikleri ile geleneksel Türk evi mimarisinde ve benzer coğrafi özellikler taşımasına rağmen Bitlis ve Erzurum sivil mimarisinden farklılık arz etmektedir.
Eski Van Şehri
Normal
